کد مطلب:37392 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:32

گنجینه پرسمان » اهل بيت

در خطبه اوّل نهج البلاغه از اميرمؤمنان علي((عليه السلام)) نقل شده است «و كمال توحيده الاخلاص له و كمال الاخلاص له نفي الصفات عنه; كمال توحيد خدا، اخلاص براي او است و كمال اخلاص نفي صفات از خدا است» چگونه مي توان گفت كه كمال توحيد و يگانگي او، در گرو نفي

دليل اين موضوع را در كلام خود اميرمؤمنان در همين خطبه مي خوانيم: «لشهادة كل صفة انها غيرالموصوف و شهادة كل موصوف انه غير الصفة» توضيح آنكه در بحثهاي مربوط به صفات خدا ثابت شده است كه صفات خداوند عين ذات پاك او است و مانند صفات بشر زائد بر ذات نيست به اين معني كه در صفات ممكنات، ذات چيزي است و صفت چيزي ديگر. مثلا علم غير ذات ما و عارض بر ذات ما است ولي صفات خداوند چنين نيست يعني علم او عين ذات او است و به عبارت ديگر ذاتي است كه تمام علم، تمام قدرت و تمام حيات است، بنابراين منظور حضرت از اينكه كمال توحيد و اخلاص نفي صفات از خدا است نفي چنين صفات زائد بر ذات مي باشد.


ـ191ـ
توضيح اينكه هنگامي كه مي گوئيم ما علم داريم، علم چيز است و ما چيز ديگر، در آغاز عالم نبوديم و تدريجاً علم آموختيم، اگر از آغاز هم معلوماتي مي داشتيم باز «علم» ما غير از اصل وجود ماست، يا صحيح تر بگوئيم: گوشه اي از وجود ما را تشكيل مي دهد.
همچنين قدرت و توانائي ما كه در عضلات و اعصاب ما نهفته است گوشه ديگري از وجود ما را تشكيل مي دهخد و اين هر دو با هم اختلاف دارند و دو گوشه متمايز از وجود ما هستند به وسيله مغز و با روح خود حقايق را مي فهميم، و درك مي كنيم و با عضلات نيرومند خود، اجسام سنگيني را از زمين برمي داريم.
اين وضع «صفات» ماست كه نه عين ذات ما هستند و نه عين يك ديگر.
امّا در خداوند چنين نيست ذات او عين علم، عين قدرت و عين حيات و ادراك است يعني علم او گوشه اي از ذات پاك او را تشكيل نمي دهد و قدرت گوشه ي ديگري، تمام ذات او علم و تمام آن قدرت است. بنابراين قدرت او هم عين علم او مي باشد.
ممكن است تصور اين موضوع براي بسياري مشكل باشد و چنين چيزي را غيرممكن

ـ192ـ
خيال البته تا اندازه اي حق دارند زيرا صفات و كيفيات حالات ما چنين نيست ما با صفات و حالاتي خود گرفته ايم كه هر يك گوشه اي از وجود ما را پر كرده و پا يكديگر اختلاف و تفاوت دارند بنابراين درك صفاتي كه با ذات يكي باشد و در ميان تمام آن صفات عينيّت و يگانگي برقرار باشد، بسيار مشكل است تا آنجا كه براي بعضي ممكن است نامفهوم باشد.
در اينجا باز ناچاريم از پاره اي مثالها كه مطلب را تا حدودي به ذهن و فكر ما نزديك مي كند استمداد جوئيم.
نور و شعاع نوراني را در نظر بگيريد همه چيز در پرتو آن، روشن و هويدا است بنابراين «كاشفيّت و آشكار ساختن» يكي از صفات و كيفيات نور است ولي آيا اين خاصيّت در گوشه اي از وجود نور قرار گرفته يا نه؟ بلكه نور سرا پا «كاشفيّت» است.
مثال ديگر: ادله توحيد مي گويد ما «آفريده» خدا هستيم، و او آفريدگار ما، همچنين بحثهاي گذشته در پيرامون علم خدا به ما مي گويد ما «معلوم» خدا هستيم يعني خداوند علم به وجود ما دارد.


ـ193ـ
حال اين سخن پيش مي آيد كه «مخلوق بودن ما» و «معلوم بودن» كه از صفات ما محسوب مي شود، آيا هر يك گوشه اي از وجود ما را تشكيل مي دهد و يا خير؟ جواب اين سؤال روشن است سر تا پاي وجود ما مخلوق و آفريده اي اوست همانطور كه سر تا پاي وجود ما معلوم آن ذات مقدّس است بنابراين صفت «مخلوق بودن» و «معلوم بوددن» تمام وجود ما را پر كرده و به عبارت ديگر با تمام ذات ما متحد مي باشد.
منظور از ذكر اين مثالها اين است كه كمي از انس و عادتي كه با صفات معمولي زائد بر ذات داريم، خود را خالي كرده و آن صفاتي را كه با تمام ذات يكي است، درك نمائيم(1).
بهم پيوستگي و دوام نظام هستي و تماميت آفرينش دليل بر يگانگي او است همانطور كه خود او فرموده است اگر در سراسر زمين و آسمان جز خداوند يگانه، آفريدگاري بود نظم آنها بر هم مي خورد(2).
2 - بيان ديگر، بيان فلسفي است كه در برخي از آيات قرآن به نيز اشاره شده است و آن اينكه: هر گاه برزمين و آسمانها دو آفريننده حكومت نمايند، اين دو خداوند يا مماثل و همانند
ـــــــــــــــــــــ
(2)1 - براي توضيح بيشتر به كتاب «خدا را چگونه بشناسيم» مراجعه فرمائيد.
2 - ماخذ: از كتاب پرسشها و پاسخهاي مذهبي، ج 1، ص 36، انتشارات نسل جوان.

(بخش پاسخ به سؤالات )
             آفـريدگـار
             خداوند و اسماء صفات    اسـماء خداوند